UNESCO geçtiğimiz Temmuz ayında çok önemli bir rapor yayımladı. Raporun başlığı “Akdeniz’deki Dünya Mirası Şehirlerinde İklim Değişikliği”. İlk kez bu kadar kapsamlı bir şekilde bölgedeki tarihî şehirlerin iklim krizinden nasıl etkilendiği masaya yatırıldı.
Raporda 114 şehir incelendi. Bunların arasında hepimizin bildiği Venedik, Dubrovnik, Atina gibi kentler var. Türkiye de bu listenin önemli bir parçası.
İklim Krizi Miras Şehirleri Nasıl Vuruyor?
UNESCO’nun bulguları açıkçası pek iç açıcı değil. Şehirlerin yaklaşık %59’u şimdiden en az bir iklim tehdidi altında. %18’i ise aynı anda üçten fazla tehditle karşı karşıya.
Bu tehditler neler derseniz:
Kıyı şehirlerinde sel ve fırtına riskleri giderek artıyor.
İç bölgelerde ise sıcak hava dalgaları ve kuraklık öne çıkıyor.
Üstelik deniz seviyesinin yüzyıl sonuna kadar yarım metreyi aşacak şekilde yükselmesi bekleniyor. Bu, kıyıdaki şehirler için ciddi bir alarm zili.
Raporda örneğin Venedik’in sular altında kalma ihtimali, Dubrovnik’in surlarının aşırı yağışlarla zarar görmesi gibi örnekler var. Ama işin Türkiye kısmına gelince, tablo bizi de düşündürüyor.
Türkiye’deki Dünya Mirası Şehirler İçin Ne Söyleniyor?
Raporda Türkiye’den özellikle kıyı kentleri ve iç bölgelerdeki miras alanları öne çıkarılmış. Mesela:
İstanbul: Zaten hassas bir noktadaydı. Artan sıcaklıklar, seller ve nem oranı hem tarihî yapıları hem de şehir hayatını doğrudan etkiliyor. Ayasofya’dan Süleymaniye’ye kadar taş yapılar aşırı nem ve ani iklim değişimlerinden daha fazla zarar görebilir hâle geliyor.
Efes: Yaz sıcaklıklarının artışı ve kuraklık burada ciddi bir sorun. Mermer bloklar sıcağa ve ani ısı değişimlerine karşı hassas. UNESCO raporunda özellikle Efes’in gelecekte daha sık aşırı sıcak dalgalarına maruz kalacağına dikkat çekiliyor.
Safranbolu: İç bölgelerdeki miras şehirlerimizden biri. Burada da artan sıcaklık ve kuraklık ön planda. Ahşap Osmanlı evleri sıcaklık dalgalanmalarına karşı taş yapılara göre daha kırılgan.
Göreme Milli Parkı ve Kapadokya: Yağış rejimindeki değişimler ve aşırı hava olayları peri bacalarını yıpratıyor. Zaten doğal erozyonla şekillenen bu bölge, hızlı iklim değişiminde daha çabuk tahrip olma riski taşıyor.
Kısacası, Türkiye’nin hem kıyı hem de iç bölgelerdeki miras şehirleri farklı şekillerde tehdit altında.
İşin Daha da Ürkütücü Tarafı
UNESCO’nun yaptığı projeksiyonlara göre eğer dünya karbon emisyonlarını hızlı bir şekilde azaltmazsa, yüzyıl sonuna kadar Akdeniz’deki şehirlerin yarısından fazlası aynı anda iki ya da daha fazla iklim tehdidiyle boğuşacak. Yani İstanbul sellerle uğraşırken aynı anda sıcak dalgaları da daha yıkıcı olacak; Efes’te kuraklık yaşanırken ani fırtınalar taş bloklara zarar verecek.
Bir de işin deniz seviyesi boyutu var. Bugün 20–30 santim gibi rakamlar konuşuluyor ama 2100’e gelindiğinde bu 60 santime yaklaşabilir. Bu da kıyıdaki arkeolojik alanlarımızın suyla temas etmesi demek.
Peki Ne Yapılabilir?
Raporun umut veren bir tarafı da var. UNESCO diyor ki:
Kültürel miras sadece zarar gören bir alan değil, aynı zamanda çözümler sunabilecek bir kaynak.
Geleneksel yapı teknikleri, iklimle uyumlu şehir planlaması, doğal havalandırma sistemleri aslında bize ilham verebilir.
Örneğin Safranbolu evlerindeki iç avlular, gölge sağlayan dar sokaklar veya Kapadokya’daki yeraltı şehirleri iklim krizine karşı geçmişten gelen akıllı çözümler.
Yani mesele sadece “koruma” değil, aynı zamanda bu mirası geleceğe uyarlamak.
İklim krizi uzak bir ihtimal değil, tam da şu anda Akdeniz’in dört bir yanındaki tarihi şehirlerimizi tehdit ediyor. İstanbul’un taşları, Efes’in mermerleri, Safranbolu’nun ahşap evleri, Kapadokya’nın peri bacaları… Hepsi iklim değişikliğinin sessiz ama yıkıcı etkilerini hissetmeye başladı bile.
Eğer önlem almazsak, gelecek nesiller bu şehirleri kitaplarda görecek ama yerinde göremeyecek. Belki de bu raporun en önemli mesajı bu: Mirası korumak sadece geçmişi savunmak değil, geleceği de güvenceye almak.
Kaynaklar
UNESCO World Heritage Centre “Climate Change in Mediterranean World Heritage Cities” https://whc.unesco.org/en/news/2789
Anadolu Ajansı “İklim değişikliği Akdeniz’deki dünya mirası şehirlerin geleceğini riske atıyor” https://www.aa.com.tr/tr/yesilhat/iklim-degisikligi/iklim-degisikligi-akdenizdeki-dunya-mirasi-sehirlerin-gelecegini-riske-atiyor/1826822
Keep Talking Greece “UNESCO: Climate change threatens World Heritage cities in Greece and the Mediterranean” https://www.keeptalkinggreece.com/2025/07/01/greece-world-heritage-cities-climate-change/