Günümüzde sürdürülebilirlik ve geri dönüşüm kavramları moda endüstrisinin pazarlama stratejilerinde sıkça yer buluyor. Ancak bu kavramların ardında yatan gerçekler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ciddi çevresel ve sosyal sorunlara yol açıyor. Batı ülkelerinde geri dönüşüm amacıyla toplanan kullanılmış kıyafetlerin büyük bir kısmı Afrika ve Asya'daki ülkelere gönderilerek bu bölgelerde çevresel felaketlere neden oluyor.
Geri Dönüşüm Miti ve Gerçekler
İsveç merkezli Aftonbladet gazetesi, H&M mağazalarındaki geri dönüşüm kutularına bırakılan 10 kıyafete AirTag yerleştirerek bu giysilerin yolculuğunu takip etti. Sonuçlar şaşırtıcıydı: Giysilerin hiçbiri İsveç'te kalmadı; Almanya'daki tesislere gönderildikten sonra Benin, Hindistan ve Romanya gibi ülkelere ulaştı. Bu ülkelerde, giysilerin büyük bir kısmı doğrudan çöplüklere atılıyor veya yakılıyor.
Benzer şekilde, Avrupa Çevre Ajansı'nın raporuna göre, 2019 yılında AB'den yaklaşık 1.7 milyon ton eski giysi ihraç edildi. Bu giysilerin yaklaşık %46'sı Afrika'ya, %41'i ise Asya ülkelerine gönderildi.
Gana: Kantamanto Pazarı ve Çevresel Kriz
Gana'nın başkenti Accra'da bulunan Kantamanto Pazarı, dünyanın en büyük ikinci el giysi pazarlarından biri. Her hafta yaklaşık 15 milyon kullanılmış giysi bu pazara ulaşıyor. Ancak, bu giysilerin yaklaşık %40'ı satılamaz durumda ve çöplüklere, nehirlere veya yakılarak çevreye zarar veriyor.
2025 yılının başlarında Kantamanto Pazarı'nda çıkan büyük bir yangın, tezgâhların %60'ını yok etti ve binlerce kişinin geçim kaynağını elinden aldı. Bu olay, tekstil atıklarının yarattığı sosyal ve çevresel riskleri bir kez daha gözler önüne serdi.
Moda Endüstrisinin Gölgesindeki Atık Krizi
Geri dönüşüm kutularına atılan kullanılmış giysilerin “yeniden değerlendirileceği” umudu, ne yazık ki çoğu zaman gelişmekte olan ülkelerin omuzlarına yüklenen bir atık krizine dönüşüyor. Üçüncü dünya ülkelerine gönderilen bu giysilerin büyük bir bölümü geri dönüşüm için uygun olmadığı gibi, yerel ekosistemlere ve topluluklara zarar veriyor. Kıyafetler yakılıyor, nehir kenarlarına dökülüyor ya da kontrolsüzce çürümeye bırakılıyor. Sentetik kumaşların yarattığı mikroplastik kirliliği ise bu krizi daha da derinleştiriyor.
Bu sorunun üstesinden gelebilmek için:
· Şeffaf geri dönüşüm zincirleri kurulmalı ve kıyafet bağışlayan bireyler, ürünlerinin gerçekten nasıl değerlendirildiğini görebilmeli.
· Tekstil atığı ihracatına uluslararası kısıtlamalar getirilerek bu yükün belirli coğrafyalara yığılması engellenmeli.
· Tüketim alışkanlıkları yeniden düşünülmeli: Geri dönüşümün bir çözüm değil, son çare olduğu hatırlanmalı. Daha az tüketmek, ikinci el alışverişi teşvik etmek ve ürünleri uzun ömürlü kullanmak en etkili çözümler arasında yer alıyor.
· Yerel girişimler ve yeniden kullanım projeleri desteklenmeli; atık, yeniden üretime değil, onarıma ve yeniden kullanıma yönlendirilmeli.
Unutulmamalı ki, bir toplumun atığını başka bir toplumun kaderine dönüştürmek sürdürülebilirlik değil, sömürüdür.
Kaynaklar
Yeşil Gazete. (2024). H&M Aldatmacası: Geri dönüşüme atılan kıyafetler 3. dünya ülkelerinde çevresel felaket yaratıyor. https://yesilgazete.org/hm-aldatmacasi-geri-donusume-atilan-kiyafetler-3-dunya-ulkelerinde-cevresel-felaket-yaratiyor
Perspektif. (2023). Yoksul ülkelere kullanılmış giysi yerine atık ihraç ediliyor. https://perspektif.eu/2023/03/01/yoksul-ulkelere-kullanilmis-giysi-yerine-atik-ihrac-ediliyor/
The Guardian. (2025). Ghana pays for the West’s wastefulness. https://www.theguardian.com/world/2025/feb/25/ghana-pays-for-the-wests-wastefulness
Vogue Business. (2023). Who’s shouldering the weight of fashion’s microfibres problem?. https://www.voguebusiness.com/sustainability/whos-shouldering-the-weight-of-fashions-microfibres-problem