Denize girmeden önce güneş kremimizi sürmek, güneşin zararlı etkilerinden korunmak için attığımız rutin bir adım. Ama bu basit alışkanlığımız, okyanusların en hassas ekosistemlerinden biri olan mercan resiflerine ciddi zararlar veriyor olabilir.
Son yıllarda bilimsel araştırmalar, bazı güneş kremi içeriklerinin mercanlar üzerinde toksik etkiler yarattığını ortaya koyuyor. Peki, bu nasıl oluyor? Hangi içerikler riskli? Doğaya daha duyarlı bir koruma mümkün mü? Gelin birlikte detaylıca inceleyelim.
Mercanlar Neden Bu Kadar Önemli?
Mercanları okyanusun derinliklerinde sessizce çalışan doğa mühendisleri gibi düşünebiliriz. Deniz canlılarının %25'ine ev sahipliği yapan ve rengârenk resifleriyle sadece göz alıcı bir manzara sunmakla kalmayıp aynı zamanda kıyıları dev dalgalardan koruyan bu canlılar, adeta doğanın kalkanı görevi görüyorlar. Balıkçılıktan turizme kadar milyonlarca insanın geçim kaynağı olan mercanlar dünyayı da iyileştiriyor; iklim değişikliğiyle mücadelede gizli bir kahraman gibi atmosferden karbon çekiyorlar.
Ancak iklim krizi, denizlerin ısınması, plastik kirliliği ve son olarak kimyasal kirlilik, bu narin yapıları ciddi tehdit altına alıyor. Güneş kremleri ise bu tehditlerden biri.
Güneş Kremleri Nasıl Zarar Veriyor?
Güneş koruyucuların içerdiği bazı kimyasallar, denize karıştığında mercanlara zarar verebiliyor. Bu kremler, insanlar aracılığıyla doğrudan suya bulaşabildiği gibi duş veya kanalizasyon sistemleriyle dolaylı yoldan da denizlere ulaşabiliyor.
Gelin, güneş kremlerindeki en zararlı içeriklere bir göz atalım:
Oksibenzon (Oxybenzone - Benzophenone-3): En çok eleştirilen kimyasal. Mercan larvalarının gelişimini engellediği, DNA'larına zarar verdiği ve ağarmaya neden olduğu biliniyor.
Octinoxate (Ethylhexyl Methoxycinnamate): Fotosentezi bozarak mercanların beslenme düzenini sekteye uğratabiliyor.
Octocrylene: Suda çözündüğünde zehirli hâle gelen bu madde, deniz yaşamı üzerinde toksik etkiler yaratabiliyor.
Avobenzone, Homosalate ve 4-Methylbenzylidene Camphor gibi diğer filtreler de çevresel risk taşıyor.
Araştırmalar, çok düşük konsantrasyonlarda bile (litrede birkaç damla kadar) bu maddelerin mercanlar üzerinde olumsuz etki yarattığını gösteriyor.
Mercan Beyazlaması Ne Anlama Geliyor?
Mercanlar, simbiyotik olarak birlikte yaşadıkları zooxanthellae adlı alglerle hayatlarını sürdürüyorlar. Bu algler sayesinde mercanlar hem renklerini hem de besinlerini kazanıyor. Ancak stres altında kalan mercanlar, bu algleri dışarı atıyor ve beyazlamaya başlıyor.
Bu strese neden olan etmenlerden biri de güneş kremlerindeki kimyasallar. Oksibenzon gibi maddeler, mercanlarda oksidatif strese yol açarak alglerle olan simbiyotik ilişkiyi bozuyor. Bu da mercanın hem besinsiz kalmasına hem de savunmasız hâle gelmesine neden oluyor.
Ne Kadar Güneş Kremi Denize Karışıyor?
Yılda yaklaşık 14.000 ton güneş koruyucu ürünün denizlere karıştığı tahmin ediliyor. Bunun önemli bir kısmı doğrudan insanlar yoluyla tropik bölgelerdeki resiflerin bulunduğu alanlara ulaşıyor. Özellikle Hawaii, Karayipler ve Avustralya gibi popüler dalış bölgelerinde bu etki daha da belirgin.
Yasaklar ve Önlemler
Bu çevresel tehdidin farkına varan bazı ülkeler, doğaya zarar veren içeriklere karşı yasal adımlar attı: Hawaii’de 2021 itibarıyla oksibenzon ve octinoxate içeren güneş kremlerinin satışı yasaklandı. Palau, 2020’de dünyanın ilk “reef-safe” güneş kremi yasak yasasını yürürlüğe soktu. Aruba, Key West (ABD), Bonaire ve İsrail gibi birçok bölge de benzer kısıtlamalara yöneldi.
Bu adımlar, hem doğa dostu ürünleri teşvik ediyor hem de tüketicilerin farkındalığını artırıyor.
Mercan Dostu Alternatifler Var mı?
Evet, mercan dostu (reef-safe) güneş kremleri mevcut. Bu ürünlerde genellikle fiziksel (mineral) filtreler kullanılıyor:
Güvenli filtreler ise şunlar:
Çinko Oksit (Zinc Oxide): Doğal, geniş spektrumlu ve cilt için güvenli bir koruyucu.
Titanyum Dioksit (Titanium Dioxide): Benzer şekilde etkili bir fiziksel filtredir.
Ancak bu maddelerin nano formda olmaması önemli. Nano partiküller, su canlıları tarafından emilebiliyor ve potansiyel olarak toksik hâle gelebiliyor. Bu nedenle "non-nano zinc oxide" ibaresi tercih edilmeli.
Sadece İçerik Değil, Ambalaj da Önemli
Güneş kremi tercihi yaparken içerik kadar ambalaja da dikkat etmek gerekiyor. Plastik ambalajlar deniz kirliliğine artırdığı için geri dönüştürülebilir, plastik içermeyen veya yeniden doldurulabilir ambalajları tercih etmek gerekiyor.
Tüketici Olarak Ne Yapabilirsiniz?
Etiketleri okuyun. Reef-safe, oxybenzone-free, non-nano zinc oxide gibi ibarelere dikkat edin.
Gölgeye sığının. Her zaman kimyasallarla korunmak zorunda değilsiniz. Şapka, gömlek ve şemsiye de etkili koruyuculardır.
Denize girmeden önce duş alın. Böylece cildinizdeki fazla ürün denize karışmaz.
Doğa dostu markaları destekleyin. Bilinçli seçimlerle piyasada olumlu bir talep yaratabilirsiniz.
Cildimizi korumak elbette önemli. Ama bunu doğayı koruyarak yapmak da mümkün. Kullandığımız her üründe doğaya karşı sorumluluğumuz var. Mercanlar tüm deniz yaşamının temeli, gezegenin akciğerlerinden biri. Onları korumak, hepimizin elinde.
Kaynaklar
National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). Coral reef threats: Sunscreens and coral reefs. https://oceanservice.noaa.gov/news/sunscreen-corals.html
Environmental Working Group (EWG). Guide to Sunscreens: Reef-safe sunscreens. https://www.ewg.org/sunscreen/
Hawaii State Legislature. Act 104 (2018): Relating to Water Pollution. https://www.capitol.hawaii.gov/session2018/bills/GM1203_.PDF
Palau Government. Responsible Tourism Education Act of 2018. https://www.palaugov.pw/wp-content/uploads/2018/11/Responsible-Tourism-Act.pdf
Haereticus Environmental Laboratory. Ingredients to Avoid in Sunscreens (HEL List). https://haereticus-lab.org/protect-land-sea-certification/
The Guardian (2024) Sunscreen’s impact on marine life needs urgent investigation, study finds https://www.theguardian.com/environment/2025/feb/18/sunscreens-impact-on-marine-life-needs-urgent-investigation-study-finds