Balkon lambasının etrafında dönüp duran pervaneler, yaz akşamları kulağımızda vızıldayan sinekler, bahçedeki uğur böcekleri ve kelebekler… Çocukluğumuzun bir parçası olan pek çok böcek türü artık neredeyse görünmez hâle geldi. Peki ama neden?
Kayboluşun Ardındaki Gerçek
Son yıllarda yapılan araştırmalar, böcek popülasyonlarının ciddi bir çöküş yaşadığını ortaya koyuyor. 2019’da yayımlanan kapsamlı bir inceleme çalışması, dünya genelindeki böcek türlerinin yaklaşık %40’ının yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu ve her yıl %2,5 oranında azaldıklarını gösterdi (Sánchez-Bayo & Wyckhuys, 2019). Bu hızla giderse, önümüzdeki 100 yıl içinde böceklerin büyük bölümü yok olabilir.
Bir başka çarpıcı veri Almanya’dan. 27 yıl süren bir çalışmada, korunan doğa alanlarındaki uçan böcek popülasyonlarının %75 oranında azaldığı tespit edildi (Hallmann et al., 2017). Üstelik bu azalma, kentsel ya da tarımsal alanlarda değil, koruma altındaki alanlarda gerçekleşti. Yani doğal yaşam alanlarında bile böcekler hayatta kalmakta zorlanıyor.
İklim Krizi Böcekleri Nasıl Etkiliyor?
Böcek popülasyonlarını etkileyen birçok faktör var: Tarım ilaçları (pestisitler), habitat kaybı, ışık kirliliği… Ancak iklim krizi bu faktörleri katlayarak etki ediyor.
İklim krizi, böceklerin yaşam döngüsünü kökünden sarsıyor. Sıcaklıkların artması, mevsimlerin kayması ve aşırı hava olayları, onların hayatta kalmasını güçleştiriyor. Örneğin kelebeklerin ya da arıların çoğu, çiçeklerin açma zamanına göre evrimleşmiş durumda. Ama sıcaklıklar erken geldiğinde kelebekler ortaya çıkıyor, çiçekler ise henüz açmamış oluyor. Bu da besinsizlik demek.
Aynı şekilde, aşırı sıcak yazlar ya da beklenmedik don olayları, yumurta ve larva evrelerini öldürebiliyor. Ayrıca kuraklıklar, nemli ortam seven türleri doğrudan etkiliyor. Örneğin İngiltere’de yapılan bir araştırma, 1970’lerden bu yana kelebek türlerinin %50’sinin azaldığını ve bunun en büyük nedenlerinden birinin artan sıcaklıklar olduğunu gösteriyor (Fox et al., 2023).
Sessiz Bir Zincirleme Reaksiyon
Bu sadece böceklerin değil, hepimizin meselesi. Çünkü böcekler ekosistemin temel taşları. Arılar ve kelebekler tozlaşmayı sağlıyor; karasinekler, gübre sinekleri ve bazı böcek larvaları organik atıkları ayrıştırarak toprağı zenginleştiriyor; kuşlar, kurbağalar ve hatta bazı memeliler içinse besin kaynağı oluyorlar.
Böcekler azalınca, onları yiyen kuşların da nüfusu düşmeye başlıyor. Nitekim Avrupa’daki ötücü kuş türlerinin sayısında da benzer bir azalma görülüyor. Bu domino etkisi tüm besin zincirini sarsıyor. Yani doğanın motoru durma noktasına geliyor.
Biz Ne Yapabiliriz?
Birey olarak dünyayı kurtaramayabiliriz ama yaşadığımız çevreye karşı daha dikkatli olabiliriz. Böcek ilaçlarını rastgele kullanmamak, balkon ve bahçelerde yerel bitkilere yer vermek, doğal yaşam alanlarına saygı göstermek… Hatta sadece gece lambalarını gereksiz yere açık bırakmamak bile birçok gece aktif böcek için hayat kurtarıcı olabilir.
Ve en önemlisi: İklim krizine karşı toplumsal bir bilinç geliştirmek. Çünkü böcekler bu hikâyede sadece ilk kaybolanlar. Eğer rotayı değiştirmezsek, sırada başka türler – belki de biz – olabiliriz.
Kaynaklar
Sánchez-Bayo, F. & Wyckhuys, K.A.G. (2019). Worldwide decline of the entomofauna: A review of its drivers. Biological Conservation, 232, 8-27.
Hallmann, C.A. et al. (2017). More than 75 percent decline over 27 years in total flying insect biomass in protected areas. PLOS ONE, 12(10): e0185809.
Wagner, D.L. (2020). Insect declines in the Anthropocene. Annual Review of Entomology, 65, 457–480.
Fox, R. et al. (2023). The State of the UK’s Butterflies 2022. Butterfly Conservation.
IPBES (2019). Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services.
WWF (2022). Living Planet Report 2022.