Dünya’nın üzerinde milyarlarca yıldır yaşam var. Dinozorların ihtişamlı adımları, mamutların ağır yürüyüşleri, mercan resiflerinin rengârenk dansı… Her tür, bu sahnede kendine has bir rol oynadı. Derken sahneye çok yeni bir oyuncu çıktı: Biz.
İnsan, tarihin devasa takviminde sadece göz açıp kapayıncaya kadar var olan minicik bir parantez. Bugün Dünya’daki tüm canlı kütlenin yalnızca %0,01’ini oluşturuyoruz. Yani gezegenin biyolojik pastasında neredeyse görünmez bir dilim gibiyiz.
Ama maalesef görünmezliğimiz etkisizliğimiz anlamına gelmiyor. Aksine, etkimiz devasa.
Bilim insanlarının yaptığı kapsamlı bir araştırmaya göre, medeniyetin başlangıcından bu yana vahşi memelilerin %83’ünü, bitkilerin ise yarısını yok ettik. Kuşların çoğu artık vahşi değil; nüfusun %70’i tavuk çiftliklerinde yaşıyor. Memelilerin %60’ı ise sığır, domuz, koyun gibi bizim besin zincirimize hapsolmuş hayvanlardan oluşuyor.
Yani doğanın çeşitliliğini yitirdiği bir çağdayız.
İnsan Baskısının Anatomisi
Peki, böylesine büyük bir kaybın sebebi ne? Bilim insanları bu sorunun cevabını net koyuyor: Bizim yaşam biçimimiz.
Ormansızlaşma: Dünya’da tarım ve hayvancılık için her yıl 10 milyon hektar orman yok ediliyor. Bu, her dakikada yaklaşık 27 futbol sahası demek.
Endüstriyel hayvancılık: Bugün memeli biyokütlesinin %60’ı çiftlik hayvanlarından oluşuyor. Yani doğada gördüğümüz memelilerin çoğu, özgür yaşayan hayvanlar değil, bizim gıda zincirimizin birer parçası.
Aşırı avlanma ve yasadışı ticaret: Afrika fillerinin sayısı son 100 yılda %90 azaldı. Pangolinler, dünyada en çok yasa dışı ticareti yapılan memeli konumunda.
İklim krizi: Mercan resifleri, artan deniz sıcaklığı nedeniyle beyazlaşarak yok oluyor. Bu gidişle 2050’ye kadar mercanların %90’ı kaybolabilir.
Tüm bunları yaparken amacımız çoğunlukla kendi rahatımız, karnımızın doyması ve ekonominin büyümesiydi. Ama bunun bedelini diğer türlerin yanında biz de ödemeye başladık.
Doğanın Dengesizleşen Tablosu
Bugün Dünya’daki memelilerin dağılımına baktığımızda çarpıcı bir tablo ortaya çıkıyor:
%60 – Çiftlik hayvanları (sığır, domuz, koyun…)
%36 – İnsanlar
%4 – Vahşi memeliler
Kuşlarda da durum benzer:
%70 – Tavuk ve diğer kümes hayvanları
%30 – Tüm vahşi kuş türleri
Bu tablo, aslında biyolojik çeşitliliğin nasıl tek tip bir modele doğru hızla kaydığını gösteriyor. Doğanın zenginliğini sağlayan çeşitlilik, yerini insan merkezli bir tekdüzeliğe bırakıyor.
Hâlâ Umut Var mı?
Evet, var. Doğa inanılmaz bir iyileşme gücüne sahip.
Korumaya alınan bölgelerde boz ayı, kurt, vaşak gibi türlerin nüfusları Avrupa’da yeniden artmaya başladı. Denizlerde av baskısı azaldığında balık popülasyonları toparlanabiliyor. Ormanlar, tarım ve madencilikten korunduğunda yeniden yeşerebiliyor.
Ama bunun olması için üç temel adım şart:
1. Tüketimi azaltmak: Özellikle hayvansal gıda tüketimini azaltmak hem sera gazı emisyonlarını hem de ormansızlaşmayı azaltır.
2. Doğal alanları korumak: Bilim insanları, Dünya’nın en az %30’unun koruma altına alınması gerektiğini söylüyor.
3. Restorasyon projeleri: Yok edilmiş alanların yeniden ağaçlandırılması, sulak alanların canlandırılması, ekosistemlerin onarılması.
Biz, Dünya üzerindeki tüm canlıların yalnızca %0,01’iyiz.
Ama bu küçük varlık, devasa bir yıkım yaratabilecek kadar etkili oldu. Bu, aynı zamanda devasa bir onarım gücüne de sahip olduğumuz anlamına geliyor.
Eğer doğaya alan açar, onunla uyumlu yaşamayı öğrenirsek hem kendi geleceğimizi hem de sayısız türün yaşamını güvence altına alabiliriz.
Çünkü şunu unutmamak gerek: Doğa biz olmadan yaşayabilir. Biz doğa olmadan asla.
Kaynaklar
Bar-On, Y. M., Phillips, R., & Milo, R. (2018). The biomass distribution on Earth. Proceedings of the National Academy of Sciences, 115(25), 6506–6511. https://doi.org/10.1073/pnas.1711842115
Carrington, D. (2018, May 21). Humans just 0.01% of all life but have destroyed 83% of wild mammals – study. The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2018/may/21/human-race-just-001-of-all-life-but-has-destroyed-over-80-of-wild-mammals-study
WWF. (2018). Living Planet Report 2018: Aiming Higher. WWF International. https://wwf.panda.org/knowledge_hub/all_publications/living_planet_report_2018/
IUCN Red List of Threatened Species. (2023). Diceros bicornis longipes; Ceratotherium simum cottoni. https://www.iucnredlist.org/
Ripple, W. J., et al. (2015). Collapse of the world’s largest herbivores. Science Advances, 1(4), e1400103. https://doi.org/10.1126/sciadv.1400103
IPBES. (2019). Global assessment report on biodiversity and ecosystem services. Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. https://ipbes.net/global-assessment