Plastiğin Devridaimi: Sentetik Kumaşlar
Sürdür 101
Plastik kirliliğinin perde arkasındaki suçlusu mikroplastiklerin tek kaynağı plastik kaplar ve eşyalar değildir. Plastik kirliliğini besleyen cömert kaynaklardan birisi de gardroplarımız yani mikrofiberlerdir. Bir çeşit mikroplastik olan bu tekstil atıkları sentetik kumaşlardan dökülür. Bu yazımızda hammaddesi plastik olan polyester gibi kumaşların bize ve diğer canlılara verdikleri zararları ele alacağız.
Moda Akımlarının Çevreye Saçtığı Plastikler
Küresel olarak geri dönüştürülen tüm plastiğin yaklaşık %14'ü, başta giyim olmak üzere sentetik elyafların yapımında kullanılır. Bu iyi bir haber gibi gelebilir ama giysiler yıkandığında insan saçından çok daha ince teller (<5 mm) dökülür. Mikrofiber denilen bu döküntülerin miktarı, giysi eskidikçe yani her yıkamada artar.
Bilim insanları sentetik giysilerin yaygınlaşmaya başladığı 1950'den 2016’ya dek 5.6 milyon ton mikrofiberin çamaşır yıkama yoluyla geniş bir çevreye yayıldığını gösterdi. Bu rakam 7 milyar polar cekete eşdeğer ve tahminen yarısından biraz fazlası (2.9 milyon ton) su kaynaklarına karıştı bile.
Maalesef kötü haberler henüz bitmedi. Aşırı tüketimin merkezi olan tekstil endüstrisinin katkılarıyla 66 yılda üretilen toplam mikro-elyafın yarısı (2.8 milyon ton) sadece 10 yılda (2006-2016) serbest bırakıldı. Araştırmaya göre küresel bazda 1990 yılında kişi başına düşen ortalama giysi stoğu 8 kg iken 2016 yılında 26 kg’a ulaştı.
Çamaşır makinelerindeki filtreleri aşan mikrofiberler arıtma tesislerine gider. Ancak buradaki filtreler de mikro-elyaf yakalamada yeterince başarılı değildir. İyimser bir tahminle giysilerimizden kopan mikrofiberlerin %40’ı su kaynaklarına karışır. Mikro-elyaf kirliliğini araştırmak için toplanan örneklerde hem sentetik hem de doğal liflerin suda yaşayan organizmalar tarafından yutulduğuna dair kanıtlar da bulunmuştur.
İçimizdeki T-Shirt
Mikrofiberlerin su canlıları tarafından yutulması omurgasızlardan insana kadar birçok canlı için sağlık riski taşır. Yutmayla ilgili riskler mikro-elyafların fiziksel ve kimyasal özelliklerinden kaynaklanır. Yutulan lifler sindirim sistemini fiziksel olarak tıkayabilir, enerji alımının azalmasına, hareketsizliğe ve ölüme neden olabilir.
Exeter Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmada yengeçlere mikrofiberle kirlenmiş yiyecekler verildi. Mideleri plastikle dolu olduğu için tok hissettiler. Dolayısıyla daha az yemek yemeye başladılar ve büyümeleri yavaşladı.
Plastikler bozundukça Bisfenol A (BPA) gibi zararlı kimyasalları sızdırır. Tekstil lifleri üretim sırasında uygulanan toksik metaller ve diğer kirletici maddeleri de serbest bırakabilir. Bunlar arasında canlıların vücudunda birikebilen zararlı maddeler de bulunur.
Dahası plastiklerin poliklorlu bifeniller (PCB) gibi kalıcı organik kirleticileri absorbe etme ve bunları hayvan dokularında yoğunlaştırma yetenekleri de vardır. Yoğunlaşma yani birikme miktarı besin zincirinin üst kısımlarındaki daha büyük hayvanların ve insanların vücutlarında daha fazladır.
Mikrofiber Kirliliğinin Çözümü (?)
Atık su arıtma çalışmaları çamaşır makinelerinden kaçan liflerin toplanması konusunda gittikçe daha başarılı oluyor. Ancak bu durum doluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı deyimini hatırlatıyor. Arıtma tesislerinde yakalanan mikroliflerle birlikte diğer atıklar da toprağa veya çöplüklere gömülüyor. Oradan da yağış ve rüzgar yoluyla yeniden su kaynaklarına karışıyor.
Atık yığınlarının mahallenizde olmaması sizi plastiğin zararlarından korumaz. Dünyanın öteki ucunda oluşan mikroplastikler soluduğunuz havayla, yediğiniz yemekle ve içtiğiniz suyla vücudunuza giriş yapmayı sürdürüyor.
Mikrofiberlerin yaşamımızdan tamamen uzaklaştırılması, en azından yakın gelecekte, pek mümkün görünmüyor. Bu nedenle mevcut plastik atıkların daha da artmasını önlemeye odaklanmalıyız. Bireysel tercihlerimizi doğal ürünlerden yana yaparak firmaların sürdürülebilirliğe “gerçekten” önem vermelerini sağlayabiliriz. Unutmayın! Tüketim alışkanlıklarınızı değiştirerek plastiğin zararlarını azaltabilirsiniz.
Kaynaklar
· https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969719346807#s0005
· https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/acs.est.5b04026?journalCode=esthag&
· https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0237839
· https://brenmicroplastics.weebly.com/project-findings.html