Plastik Gerçekten Geri Dönüşebiliyor mu?

1800'lü yıllarda bir yarışma için icat edilerek hayatımıza giren plastikler hakkında yaygın olarak bilinen bir bilgi vardır, o da plastiklerin geri dönüşebiliyor olmasıdır. Peki, günümüzden yüzyıllar öncesinde icat edilen plastik gerçekten geri dönüşebiliyor mu? Bu bilginin ne derece doğru olduğunu gelin birlikte inceleyelim.

Plastik Nedir ve Nasıl Geri Dönüştürülür?

Günümüzde mutfak gereçlerinden giyime kadar pek çok alanda kullandığımız plastik; selüloz, kömür, doğalgaz, tuz ve ham petrol gibi organik maddelerden üretilen, karbon, hidrojen, oksijen ve azot gibi grupların bağlarından koparılıp uzun zincir şeklinde bir yapıya dönüştürülerek oluşturulan insan yapımı polimerlerdir. Bu sentetik veya yarı sentetik plastik ürünler pek çok işlemden geçmelerine karşın sanılanın aksine çok az miktarlarda geri dönüştürülebilir.

Plastik ürünler, geri dönüştürülebilmesi için mekanik ve kimyasal olarak işlemlerden geçer. Mekanik geri dönüşüm işlemlerinde plastik sırasıyla; ayrıştırmaya, gruplandırmaya, temizlemeye, kırma ve küçültülmeye, şekillendirmeye ve soğutma işlemlerine tabi tutulur, geri dönüşüm tamamlanır.

Kimyasal geri dönüşüm işlemlerinde ise; saflaştırma ve çözündürme, polimerlere ayrılma, hammadde olarak ayrıştırma yöntemleri kullanılır ancak bu işlemler her plastik ürün için geçerli değildir. Örneğin; saflaştırma işlemi, polivinil klorür, polistiren, polietilen ve polipropilen plastiklerinde uygulanabilir.

Kimyasal işlemlerde plastik ürünler depolimerizasyon adı verilen pek çok ısıl işlemden geçerek geri dönüşüme uğrar, dolayısıyla plastik ilk kalitesinden kaybeder. Bu da plastik içeriklerin çevreye ve insan sağlığına zararlı etken madde barındırmasına yol açar. Ayrıca geri dönüşüm işlemleri sırasında çok fazla enerji kaynakları kullanılır. Bu durum ise, doğa kirliliğine ve doğal kaynakların azalmasına neden olur.

Plastik Geri Dönüşümünün Etkili Olmama Nedenleri

Plastikler doğada çözünmesi zor olan ve hatta çözünmesi yüzyıllar süren maddelerdir. Günümüzde plastik geri dönüşümü için pek çok farklı yöntem kullanılsa da plastikler tamamen geri dönüştürülemez. Plastiğin geri dönüşümünün etkili olmama nedenleri ise şu şekilde sıralanabilir;

Yağlı ve Kirli Olanlar

Evsel ve endüstriyel olarak kullanıldıktan sonra geri dönüşüm atık kutularına atılan çöp poşeti gibi plastik ürünlerin pek çoğu yağlı ve kirli bir şekilde atık kutularına atılır. Bu yağlı ve kirli plastikleri yağ ve kirden arındırmak için ayrıştırma işlemleri gerekir. Geri dönüşüm tesisleri için bu ayrıştırma işlemleri fazla maliyetli olduğundan ve geri dönüşüm tesislerinin birçoğu bu işlemleri yapmak istemediğinden geri dönüşüm engellenir.

Başka Bir Malzeme ile İç içe Geçmiş Kompozit Olanlar

Polistiren gibi başka malzemelerle iç içe geçmiş plastik ürünler de geri dönüştürülemeyenler arasındadır. Günümüzde farklı türde kompozit olan plastik ürünleri ayrıştırma işlemleri makineler sayesinde yapılabilir. Ancak bazı plastik türlerin birbirinden ayrılması oldukça zor ve ayrıntılı bir işlem gerektirdiğinden geri dönüşüm tesisleri bu plastikleri geri dönüştürme ile uğraşmak istemez, dolayısıyla geri dönüşüm işlemi gerçekleştirilemez.

Sınıf Bir Malzeme Olarak Geri Dönüşen Plastik

Plastik ürünlerin birçoğu geri dönüşüme uğradıktan sonra günlük hayatta paspas gibi kısıtlı alanlarda kullanılır. Geri dönüşüm işlemine uğramış plastikler özelliklerinden kaybettiğinden tüketimde pek fazla talep edilmez. Bu nedenle de plastiklerin birçoğu geri dönüştürülmez.

Geri Dönüşüm İşlemlerinin Maliyetli Olması

Plastik ürünlerin geri dönüşüm işlemleri esnasında ayrıştırma gib birçok yöntem kullanılır. Bu yöntemlerin kullanımında ise şirketler her yıl milyonlarca lira harcar. Bu da şirketler ve ülke ekonomileri için fazla maliyetli olur. Bu nedenle geri dönüşüm tesislerinin çoğu, maliyetli olan geri dönüşüm işlemlerini yapmaz.

Çevreye, insan sağlığına ve ülke ekonomilerine zarar veren plastik ürünlerin istatiksel olarak geri dönüşüm oranları ise şöyledir:

Araştırmalara göre plastik ürünlerin %10'undan daha azı geri dönüşür. Bu nedenle plastiğin tamamen geri dönüştürebilir olması yanıltıcı bir bilgidir.
İstatistiklere göre; 1950-2015 yılları arasında yaklaşık olarak 8.3 milyar ton plastik üretilmiştir ve bu plastik ürünlerin 6.3 milyar tonu plastik atığa neden olmuştur. Bu plastik atıkların ise sadece %9'u geri dönüştürülmüştür. Birden fazla kez ise sadece %1'i geri dönüştürülebilmiştir.
Yine 2015 yılında dünyada üretilen plastik ürünlerin %80.5’i geri dönüştürülememiştir. %25.5'i yakılıp atmosfere verilmiştir. Arazi doldurmada kullanılan %55'i ise doğayı kirlettiği gibi, iklim değişikliğini hızlandırmıştır.
OECD'ye göre 2015 yılında Türkiye'de atıkların sadece %9 ve %10'u geri dönüşüm tesislerine gönderilmiştir. TÜİK verilerine göre ise bu oran %10-12 arasında gerçekleşmiştir.

Plastik Maddelerin Zararları

Günümüzde pek çok alanda farklı ürünlerle hayatımıza giren plastik, temelinde petrolün yan ürünüdür. Dünyada petrolün halihazırda %4'ü plastik üretiminde kullanılır. Büyük petrol şirketleri kendilerince hiçbir değeri olmayan petrolü, kâr paylarını artırdığı için plastik üretiminde kullanmaya başlamıştır. Plastik üretimi yapan bu şirketler, plastik kullanımının toplum arasında yaygınlaşması için reklam, tanıtım ve pazarlama ile alım-satım için teşvik kampanyaları düzenlemiştir. Cam, ahşap ve doğal ürünlerden daha ucuz maliyetlerle, kendileri için değersiz olan petrol atığından plastik üreten şirketler, plastik ve plastik içeren ürünlerin satın almada da ekonomik olarak tercih edilebilir olmalarını sağlamıştır. Ancak günlük hayatta belki de bütçe açısından bir külfet doğurmayan plastik, geri dönüşümle hayatımıza daha çok dahil olarak çevreye ve sağlığımıza pek çok zararlar vermeye başlamıştır.

Plastiğin zararlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Plastik su şişesi doğada 450 yılda, poşet 1000 yılda, pipet 200 yılda ve diş fırçası 500 yılda kaybolabilir. Bu süre zarfında plastik maddeler atık haline gelmesiyle Dietilheksil Ftalat adlı zehirli bir madde salgılayarak vücudumuzun bağışıklık sistemini çökertir. Kanser gibi kötücül hastalıklara neden olur. Ayrıca geri dönüşüm tesislerinde çalışan ve o bölgelerde yaşayan kişiler sık sık solunum yolu enfeksiyonlarına, şiddetli baş ağrılarına ve cilt hastalıklarına maruz kalır.
Fiziksel olarak bozulma yaşayan plastik maddeler mikroplastik hâline gelerek havaya, suya, toprağa bulaşır. Bu bulaşma sonucunda da yediğimiz yiyeceklere, içtiğimiz suya ve dolayısıyla vücudumuza girer. Öyle ki yakın geçmişte anne sütünde ve anne karnındaki bebekte mikro plastiklere rastlanmıştır.

Plastik geri dönüşümleri devam ettikçe çevreye ve sağlığımıza zararları artarak sürecektir.

Bu nedenle pek çok alanda kullanılabilen sürdürülebilir ürünlerle daha doğal bir yaşama geçmek hem çevremizi koruma ve temiz tutma adına hem de kendimizin ve sevdiklerimizin sağlığını korumak adına çok daha iyi bir tercih olacaktır. Siz de doğaya zarar veren plastikler yerine sürdürülebilir materyallerden üretilen hep kullanımlık ürünleri keşfetmek için, surdur.com ürünlerine hemen göz atın!