Günlük yaşamda da farkına vardığımız üzere dünya giderek daha sıcak bir yere dönüşüyor. Üstelik bu yalnızca yaz aylarında hissedilen bunaltıcı sıcaklıklarla sınırlı değil. İklim krizinin en yıkıcı etkilerinden biri olan sıcak hava dalgaları artık daha sık, daha uzun süreli ve daha ölümcül.
Son yıllarda Avrupa'dan Asya'ya, Afrika’dan Amerika’ya kadar pek çok bölge, tarihin en sıcak günlerini yaşadı. Bilimsel veriler bu ekstrem hava olaylarının artık doğrudan iklim değişikliğiyle bağlantılı olduğunu net biçimde ortaya koyuyor. Üstelik bu dalgalar özellikle yaşlılar, çocuklar, kronik hastalığı olanlar ve açık alanda çalışanlar için ciddi birer sağlık tehdidi.
İklim Kriziyle Gelen Sessiz Felaket
Sıcak hava dalgaları genellikle ani ölümlerle gündeme gelmez. Bu nedenle bilim insanları bu olayları sıkça “sessiz katil” olarak tanımlar. Ancak etkileri ölümcüldür. Kalp krizi, felç, solunum problemleri, böbrek yetmezliği gibi birçok ölümcül sağlık sorununu tetikler.
Imperial College London ve London School of Hygiene & Tropical Medicine ortaklığında hazırlanan analiz, 23 Haziran–2 Temmuz tarihleri arasında Avrupa’da yaşanan sıcak hava dalgasında yaklaşık 2.300 kişinin yaşamını yitirdiğini, bu ölümlerin 1.500’ünün doğrudan iklim değişikliğinin tetiklediği aşırı sıcaklara bağlı olduğunu ortaya koydu. Fosil yakıt kullanımıyla artan sera gazı salımları, bu ölümleri doğrudan üç katına çıkardı.
En Savunmasızlar: Yaşlılar, Emekçiler ve Düşük Gelirli Kesimler
Biyostatistikçi Gary Konstantinoudis’in açıklamalarına göre, yaşlı bireylerin vücutları ısı düzenleme konusunda daha az etkili çalıştığı için sıcak hava dalgalarından ciddi oranda etkileniyor. Aşırı sıcaklar kalp-damar sistemine ekstra yük bindiriyor ve bu da ölüm riskini önemli ölçüde artırıyor.
Ancak tehlike yalnızca yaşlılar için değil. Açık havada çalışan inşaat işçileri, kuryeler, tarım emekçileri de sıcaklık stresine en çok maruz kalan gruplardan. Yunanistan’da yaşanan aşırı sıcaklar nedeniyle bu sektörlerde geçici yasaklar getirildi. Öğle saatlerinde (12.00-17.00) açık havada fiziksel efor gerektiren işlerin yapılması yasaklandı. Bu önlemler iklim krizinin artık sadece çevre değil, aynı zamanda emek hakları ve iş güvenliği meselesi olduğunu da gözler önüne seriyor.
Türkiye’de Durum Ne?
Türkiye, özellikle Akdeniz havzasında yer alması nedeniyle sıcak hava dalgalarına giderek daha sık maruz kalıyor. Son günlerde mevsim normallerinin 4-5 derece üzerinde seyreden sıcaklıklar hem şehir hayatını hem de kırsal bölgeleri etkiliyor.
Bu dalgalar yalnızca bireylerin sağlığını etkilemekle kalmıyor, aynı zamanda toprağın verimliliğini düşürüyor ve kuraklığın artmasına sebep oluyor. Orman yangını riskini yükseltiyor. Elektrik ve su tüketiminin zirve yapmasına yol açıyor. Sosyoekonomik eşitsizlikleri ise körüklüyor.
Çözüm Uyarlanmak mı, Durdurmak mı?
Bilim insanları iki yönlü bir yaklaşımı öneriyor:
1. Uyum Sağlamak (Adaptasyon)
Şehirlerin daha fazla yeşil alanla donatılması
Betonlaşmanın azaltılması
Isı adası etkisini düşüren kent planlaması
Toplumun sıcaklık uyarıları hakkında eğitilmesi
2. Nedenle Mücadele Etmek (Mitigasyon)
Fosil yakıtların terk edilmesi
Yenilenebilir enerjiye geçiş
Enerji verimliliğinin artırılması
Bireysel ve kurumsal karbon ayak izinin azaltılması
Peki Bireyler Sıcak Hava Dalgalarıyla Nasıl Baş Etmeli?
Sıcak hava dalgaları sırasında alınabilecek önlemler şunlar:
Gündüz saatlerinde doğrudan güneşe çıkmamak
Bol sıvı tüketmek
Gereksiz fiziksel aktivitelerden kaçınmak
Gölgelik alanlarda vakit geçirmek
Klima ve vantilatör gibi serinletici araçları verimli kullanmak
Özellikle yaşlılar ve kronik hastalığı olan bireylerin durumunu takip etmek
Ancak bu bireysel önlemler elbette ki yeterli değil. Toplumsal farkındalık, politika değişiklikleri ve iklim adaleti temelinde daha kapsamlı çözümler üretilmesi gerekiyor.
Sessizlik Çığlığa Dönüşmeden
İklim krizinin doğrudan ve dolaylı etkileri artık hayatımızın her alanında. Sıcak hava dalgaları, bu krizin en görünür ve en ölümcül etkilerinden biri hâline geldi. Ancak hâlâ zamanımız var.
Fosil yakıt bağımlılığından kurtulmak, doğa dostu şehirler inşa etmek, eşitsizlikleri azaltmak ve doğayla uyumlu bir yaşam kurmak elimizde. Unutmayalım: İklim krizi gelecekte olacak bir şey değil. Zaten yaşanıyor. Ve eğer harekete geçmezsek, bu “sessiz katil” daha çok can alacak.
Kaynaklar
The Guardian “Climate breakdown tripled death toll in Europe’s June heatwave, study finds” https://www.theguardian.com/environment/2025/jul/09/europe-june-heatwave-study-climate-breakdown-tripled-death-toll
Earth.org “Death Toll of European Heatwave 3 Times Higher Because of Climate Change, Study Shows” https://earth.org/death-toll-of-european-heatwave-3-times-higher-because-of-climate-change-analysis-shows/
Yale Climate Connections “How extreme heat kills: Medical experts explain the dangers” https://yaleclimateconnections.org
European Environment Agency (EEA) “Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2020” https://www.eea.europa.eu/publications
Lancet Countdown on Health and Climate Change “2023 Global Report: Climate change is undermining every dimension of global health” https://www.thelancet.com