Hoş geldin 12 ayın sonuncusu: Aralık! Bu aya girdiğimizde hepimizi bir yılbaşı heyecanı sarıyor, mağazaların rafları parıldamaya ve süslenmeye, etraf bir anda yeşil-kırmızı olmaya başlıyor. Bu hareketliliği görünce insan tabi ki dahil olmak istiyor ve “Ben de evime minicik de olsa bir dokunuş yapayım” diye düşünmeden edemiyor. Sanki o ışıklar yanınca, salonda ufak da olsa süslenmiş bir ağacımız olunca yıl daha güzel başlıyor, değil mi?

Her güzel şeyde olduğu gibi bu konuda da görünmeyen bir yüz var. Bu parlak, ışıltılı, yeşil-kırmızı yılbaşı süslerinin çoğu aslında tek kullanımlık plastik. Yani Aralık’ta eve neşe saçan şeyler, Ocak’ta çöp kutusunda sessiz sedasız yok oluyor ve biz bir sonraki yıl yine aynı döngüye giriyoruz.

Bu haftaki blogumuzda tam da bu noktaya bakmak istiyoruz. Yılbaşı süsleri gerçekten gerekli mi? Onlarsız olur mu? Ve en önemlisi: Atıksız, uzun ömürlü ve yaratıcı bir yeni yıl atmosferi nasıl kurulur?

Yılbaşı Süslerinin Acı-Tatlı Gerçekleri

Yılbaşı dekorasyon endüstrisi sanıldığından çok daha büyük. Avrupa Çevre Ajansı’nın verilerine göre dekor ürünleri arasında mevsimsel süsler (özellikle de yılbaşı dönemi ürünleri) plastik atık artışının başlıca kaynaklarından biri.ABD’de yapılan bir analizde, Aralık ayında üretilen evsel atık oranının %25 arttığı belirtiliyor (EPA, 2023). Bunun içine hediye paketleri, ambalajlar, tek kullanımlık masa ürünleri de giriyor ama süsler de büyük pay sahibi.

Plastik çam dalları, parıltılı süs topları, tek sezonluk dekoratif objeler… Bunların büyük kısmı zaten geri dönüştürülemiyor çünkü üzerlerinde metal kaplama, boya, yapıştırıcı, sim gibi çoklu materyaller var. Karışık malzemeli plastikler çoğu geri dönüşüm sistemlerinde eleniyor.

Hazır simlerden bahsetmişken; sim dediğimiz şey aslında mikroplastik. Yani duşlarda, lavabolarda, çamaşır makinelerinde çözünüp suya karışabiliyor. Mikroplastikler de su sistemine girdiğinde okyanus canlıları tarafından yutuluyor. Bu yüzden AB, 2023’te çeşitli kozmetik ve dekor ürünlerinde serbest mikroplastik kullanımını aşamalı olarak yasaklama kararı aldı.

Kısaca: “Aaa ne tatlı ışıklar, süsler!” dediğimiz şeylerin çevreye masrafı tahmin ettiğimizden çok daha büyük.

Peki bu ne demek? Süs kullanmayalım mı?

Hayır. İnsanlık tarihinin büyük kısmında ateş festivalleri, ev süslemeleri, dönemsel ritüeller gibi mevsimsel semboller zaten vardı. Bu yüzden yılbaşı için süslemek psikolojik olarak çok anlaşılır bir ihtiyaç ve uzun yıllardır devam ettirdiğimiz bir pratik. Ama sorun şu, bu pratiği yaşatma şeklimiz değişti.

Eskiden süsler doğal ve/veya kaliteli malzemelerden yapılırdı, yereldi, uzun yıllar kullanılabilir ve tamir edilebilirdi. Şimdiyse hafif ama parlak, ucuz ama kısa ömürlü süsler seri üretimle ihtiyacımız olandan çok daha fazla sayıda üretiliyor.

Problem süslemek değil; süslerin ömrü ve malzemesi.

Yeniden Kullanılabilir & Atıksız Yılbaşı Süslemesi Mümkün Mü?

Hem de nasıl! Hatta çoğu zaman daha estetik, daha sıcak ve daha bizden hissettiriyor. Bu aralıkta size biraz ilham olabilmek için aşağıda gerçekten etkili ve sürdürülebilir birkaç alternatif sıraladık. 

1) Kumaş, Karton & Metal Atıklardan Süsler

Bir araştırmaya göre tekstilin yeniden kullanılması karbon ayak izini %70’e kadar azaltabiliyor. (Ellen MacArthur Foundation, 2021). Evdeki eski gömlek, masa örtüsü, artık kumaşlarla ya da metal soda kapaklarınızı biriktirip farklı şekillerde birleştirerek süsler yapabilirsiniz. Bu hem atığı azaltan hem de süslemeyi daha kişisel kılan bir dokunuş. Yılbaşı ağacınız için mini kumaş topları, artık kumaş şeritlerinden yılbaşı halkası, metal soda kapaklarından yılbaşı ağacı süsleri yapabilirsiniz.

2) Seramik Süsler

Seramik tek sezonluk değil; yıllarca dayanıklılığını koruyabilen bir malzeme. Ayrıca cam ve plastik süslerin tersine tamir edilebilir. Sonraki yıllarda kırılırsa Kintsugi-altın tamir bile yapabilirsiniz.

Uzun ömürlü ürünler, üretiminde ortaya çıkan karbonun yıllara bölünmesini sağladığı için en etkili sürdürülebilir çözümlerden.

3) Doğal Malzemeler: Turunçgil, tarçın, defne, kozalak

Kokusuyla bile evin havasını değiştirmeye yeter. Baharat ve turunçgil kokuları çoğumuzun aklında kış ayları ve yılbaşıyla eşleşti bile. Kurutulmuş portakal halkası süsleri, tarçın çubukları, çam iğneleri gibi doğal malzemelerden yapılan süsler hem kompostlanabilir hem de sıfır atık.

Doğadan gelen malzemeler yıllardır kullanılan bir gelenek. Sıfır plastik, sıfır mikroplastik.

4) Eski Yılbaşı Süslerini Onarmak/Yeniden Kullanmak

Uzun süre kullanmaktan sıkılmayacağınız süsler almak ve aynı süsleri her yıl tekrar kullanmak belki de bu listedeki en sürdürülebilir olan. Hasar alanları boyayla yenileyebilir, tamir edebilir, vernikle güçlendirebilir ve hatta ileri dönüştürebilirsiniz.

Bir plastik veya cam süsü 3 yıl yerine 10 yıl kullanmak, çevresel etkiyi yılda üçte birine düşürüyor (UK Waste Reduction Study, 2022). 

Neden Bu Kadar Önemli?

Belki “Aman canım bir iki süs ne değiştirir?” diye düşünebilirsiniz ancak bu şekilde düşünen milyonlarca hane aynı anda bu bir iki süsü tükettiğinde ortaya akıl almaz bir atık çıkıyor. Bir başka deyişle damlaya damlaya göl oluyor.

UNEP verisine göre yılbaşı döneminde dünya çapında ambalaj atığı %30 artıyor, tek kullanımlık dekor atığı milyon tonu buluyor ve kargo hareketi yılın en yüksek seviyelerine çıkıyor.

Yani bireysel bir süs küçük; fakat davranış kolektif olunca büyük etki yaratıyor.

Çözüm Süslerden Vazgeçmek Değil, Doğru Süslerle Yeni Bir Ritüel Kurmak

İster tamamen atıksız bir yılbaşı yapın, ister sadece plastik süsleri daha uzun kullanın; her küçük değişiklik büyük döngünün bir parçası. 

Yeni yıl bize hep yenilenmeyi çağrıştırır, belki bu yeni yılda yenilediğimiz şey akıllı telefonlarımız ya da kışlık kıyafetlerimiz değil, tüketim alışkanlıklarımız olur. Bizce bu değişim yılbaşı ışıklarından daha parlak bir ışık saçıyor.✨

Kaynakça

• U.S. Environmental Protection Agency (EPA), 2023 Holiday Waste Report.
• European Environment Agency (EEA), Seasonal Plastic Waste Patterns, 2022.
• Ellen MacArthur Foundation, Textiles and Circular Design, 2021.
• Danish Ministry of Environment, Life Cycle Assessment of Bags, 2018.
• UK Waste Reduction Study, Holiday Decoration Longevity Analysis, 2022.
• EU Microplastics Regulation, European Commission, 2023.